فرش ایرانی زیر پای تاریخ، از واتیکان تا پادشاهان

به گزارش ایرنا زندگی - فرش ایرانی، تنها یک زیرانداز نیست؛ بلکه تابلویی است رنگین که در آن، نقوش و نگاره‌ها، نمادهایی از طبیعت، اسطوره‌ها، باورها و آرزوهای مردمان این سرزمین را به نمایش می‌گذارند. هر گره از این فرش، گواهی است بر صبر، حوصله و هنر دستان هنرمندانی که با عشق و علاقه، این اثر هنری را خلق کرده‌اند. از کاخ‌های باشکوه پادشاهان و امپراتوران گرفته تا موزه‌های معتبر جهانی، فرش ایرانی همواره جایگاهی رفیع و ارزشمند داشته است. اما راز ماندگاری و محبوبیت فرش ایرانی در چیست؟ چگونه این هنر توانسته است در طول تاریخ، جایگاه خود را در میان سایر هنرهای جهان حفظ کند و به عنوان نمادی فرهنگی شناخته شود؟ چه ویژگی‌های منحصربه‌فردی در این اثر هنری نهفته است که آن را به چنین جایگاهی رسانده؟ و آیا فرش ایرانی، در عصر حاضر، همچنان می‌تواند رسالت خود را به عنوان سفیر فرهنگی به انجام رساند و فرهنگ و هنر ایرانی را به جهانیان معرفی کند؟

نمایش شکوه فرش ایرانی در واتیکان

 آیین تودیع پاپ فرانسیس، رهبر فقید کاتولیک‌های جهان، با جلوه‌ای از هنر ایرانی در صحن واتیکان برگزار شد؛ جایی که تابوت پاپ بر فرشی نفیس و خوش‌نقش از ایران قرار گرفت. تصاویری که از این مراسم منتشر شد، به سرعت در میان کاربران ایرانی بازتاب یافت و توجه همگان را به پیشینه دیرین حضور فرش‌های ایرانی در تشریفات واتیکان جلب کرد.

فرش ایرانی، سال‌هاست که در اقامتگاه‌های رسمی و کاخ‌های پادشاهان جهان نیز جا خوش کرده است.در کاخ سفید، اقامتگاه ترامپ، کاخ باکینگهام انگلیس، دربار امپراتور ژاپن و حتی در برخی کاخ‌های سلطنتی چین، فرش‌های دستباف ایرانی دیده می‌شود.

فرش اردبیل، یکی از معروف‌ترین فرش‌های جهان، در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود؛ نسخه‌ای دیگر از آن در موزه لس‌آنجلس. موزه متروپولیتن نیویورک، موزه میلان، و اسمیتسونیان واشنگتن هم مجموعه‌ای از فرش‌های صفوی را در دل خود دارند.

پیشینه اهدای فرش به شاهان و پادشاهان به دوران صفوی بازمی‌گردد؛ آنجا که شاه عباس بزرگ، فرش‌های ابریشمین را به شاهان اروپا پیشکش می‌کرد. از آن زمان تا امروز، فرش ایرانی همچنان سفیر خاموش هنر، فرهنگ و تاریخ این سرزمین است.

در میان میراث‌های گرانبهای تمدن بشری، گنجینه‌هایی وجود دارند که فراتر از ارزش مادی و کارکرد صرف، روایتگر هویت، فرهنگ و تاریخ ملتی هستند. فرش ایرانی، بی شک، یکی از این گنجینه‌های بی‌بدیل است. این دست‌بافته‌های نفیس، که در تار و پود خود، داستان هنر، ذوق و سلیقه ایرانیان را به تصویر کشیده‌اند، قرن‌هاست که زینت‌بخش خانه‌ها و کاخ‌ها بوده‌اند و در عین حال، نقش سفیرانی خاموش را در پهنه گیتی ایفا کرده‌اند. 

این گزارش، در پی پاسخ به این پرسش‌ها، به بررسی نقش فرش ایرانی به عنوان سفیر فرهنگ و هنر در جهان می‌پردازد و به تحلیل عوامل موثر در ماندگاری و محبوبیت این هنر در طول تاریخ، ویژگی‌های منحصربه‌فردی که آن را به نمادی فرهنگی تبدیل کرده‌اند، و ظرفیت‌های آن در ایفای نقش سفیر فرهنگی در عصر حاضر می‌پردازد.

فرش ایرانی در گذرگاه تاریخ: از شکوه پارت‌ها تا نقش‌آفرینی در عصر مدرن

ریشه‌های هنر فرش‌بافی در ایران، در اعماق تاریخ این سرزمین تنیده شده است. یافته‌های باستان‌شناسی، نشان می‌دهند که ایرانیان، از دیرباز، با هنر بافت آشنا بوده‌اند. در دوره هخامنشیان، فرش‌ها و زیراندازهای نفیسی بافته می‌شدند که زینت‌بخش کاخ‌های پادشاهان و اشراف بودند. در دوره ساسانیان، فرش‌بافی به اوج شکوفایی خود رسید و فرش‌های ابریشمی با نقوش پیچیده و رنگ‌های زنده، در سراسر جهان شهرت یافتند.

در دوره اسلامی، فرش ایرانی، با الهام از هنر اسلامی و نقوش اسلیمی و هندسی، تحولی نوین را تجربه کرد. در دوره صفویه، فرش‌بافی به عنوان یک هنر درباری مورد توجه قرار گرفت و کارگاه‌های فرش‌بافی در شهرهای مختلف ایران تاسیس شدند. فرش‌های بافته شده در این دوره، به دلیل کیفیت بالا، طراحی زیبا و استفاده از مواد اولیه مرغوب، به شهرت جهانی رسیدند و به عنوان هدایایی ارزشمند به پادشاهان و رهبران سایر کشورها اهدا می‌شدند.

در دوره قاجار، فرش‌بافی با ورود طرح‌های غربی و تاثیرپذیری از هنر اروپایی، تحولات جدیدی را تجربه کرد. در این دوره، فرش‌های بافته شده در شهرهای تبریز، کرمان و کاشان، به دلیل کیفیت بالا و طراحی زیبا، به بازارهای جهانی راه یافتند و به عنوان یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران شناخته شدند.

در عصر حاضر، فرش ایرانی، با وجود رقابت با سایر فرش‌های ماشینی و مدرن، همچنان جایگاه خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین هنرهای سنتی ایران حفظ کرده است. هنرمندان فرش‌باف ایرانی، با حفظ اصالت و سنت‌های این هنر، تلاش می‌کنند تا فرش ایرانی را به عنوان نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی، به جهانیان معرفی کنند.

نقش و نگارها: رمزی از فرهنگ و هنر ایرانی در تار و پود فرش

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فرش ایرانی، تنوع و غنای نقوش و نگاره‌های آن است. هر منطقه از ایران، با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و شرایط اقلیمی خود، طرح و نقش خاصی را در فرش‌های خود به کار می‌برد. این تنوع، باعث شده است که فرش ایرانی، به گنجینه‌ای از نقش‌ها و رنگ‌ها تبدیل شود.

نقوش فرش ایرانی، اغلب نمادهایی از طبیعت، اسطوره‌ها، باورها و آرزوهای مردمان این سرزمین را به تصویر می‌کشند. نقوش گیاهی، مانند گل‌ها، درختان و بوته‌ها، نمادی از زیبایی، سرسبزی و باروری هستند. نقوش حیوانی، مانند شیر، پلنگ، طاووس و پرندگان، نمادی از قدرت، شجاعت، زیبایی و آزادی هستند. نقوش هندسی، مانند لوزی، مثلث، مربع و دایره، نمادی از نظم، تعادل و هماهنگی هستند. نقوش اسلیمی و ختایی، نمادی از هنر اسلامی و تجلی‌گاه ذوق و سلیقه هنرمندان ایرانی هستند.

رنگ‌ها نیز در فرش ایرانی، نقش مهمی ایفا می‌کنند. رنگ‌ها، نه تنها زیبایی و جذابیت فرش را افزایش می‌دهند، بلکه نمادهایی از احساسات، عواطف و مفاهیم مختلف نیز هستند. رنگ قرمز، نمادی از شادی، عشق و شجاعت است. رنگ آبی، نمادی از آرامش، صلح و آسمان است. رنگ سبز، نمادی از امید، زندگی و طبیعت است. رنگ زرد، نمادی از ثروت، شادی و خورشید است. رنگ سفید، نمادی از پاکی، صلح و روشنایی است.

فرش ایرانی: سفیر فرهنگ و هنر در عصر جهانی شدن

در عصر جهانی شدن، که مرزها در حال کمرنگ شدن و فرهنگ‌ها در حال تعامل با یکدیگر هستند، فرش ایرانی می‌تواند نقش مهمی در معرفی فرهنگ و هنر ایرانی به جهانیان ایفا کند. فرش ایرانی، با زیبایی، ظرافت و تنوع خود، می‌تواند توجه مخاطبان بین‌المللی را به فرهنگ و هنر ایران جلب کند و تصویری مثبت و واقعی از ایران در ذهن آنها ایجاد کند.

برای ایفای این نقش، لازم است که هنرمندان فرش‌باف ایرانی، با حفظ اصالت و سنت‌های این هنر، به نوآوری و خلاقیت نیز توجه کنند و فرش‌هایی با طرح‌ها و رنگ‌های مدرن و جذاب تولید کنند. همچنین، لازم است که دولت و بخش خصوصی، با حمایت از هنرمندان فرش‌باف و برگزاری نمایشگاه‌های فرش ایرانی در سطح بین‌المللی، به معرفی و ترویج این هنر کمک کنند.

علاوه بر این، فرش ایرانی می‌تواند به عنوان یک ابزار برای توسعه گردشگری نیز مورد استفاده قرار گیرد. برگزاری تورهای فرش‌بافی و بازدید از کارگاه‌های فرش‌بافی، می‌تواند به جذب گردشگران خارجی و معرفی این هنر به آنها کمک کند. همچنین، فروش فرش ایرانی به گردشگران خارجی، می‌تواند به رونق اقتصادی کشور کمک کند.

فرش ایرانی در کاخ های جهانی

فرش ایرانی در کاخ های جهان یکی از فاخر ترین و گران سنگ ترین صنایع دستی است. این کالای لوکس در بسیاری از کاخ های جهان استفاده می‌شود. این موضوع به آن خاطر است که مالکین کاخ ها بهترین های جهان را در کنار هم گردآوری می کنند تا کاخ زیبایشان هر چه بیشتر خود نمایی کند و لوکس تر به نظر برسد. 

فرش ایرانی در کاخ نیاوران

در ایران و در تهران که پایتخت ایران است سه کاخ بزرگ پایتخت با فرش ایرانی پوشانده شده است، این فرش ها در هیچ کجای جهان نظیر ندارد، زیرا به طور خاص و ویژه مزین کاخ های ایرانی است. “فرش داستان شیخ صنعان و دختر ترسا” و “فرش سلاطین” از جمله فرش هایی است که در کاخ نیاوران گسترانیده شده است و زیبایی و  نکات خارق العاده در آن بسیار است. در این کاخ ها همه لوازمی که استفاده شده است گران قیمت و فاخر است، این استقبال پادشاهان گذشته از فرش ایرانی اشاره به این دارد که فرش ایرانی در جهان بی نظیر است. “فرش مشاهیر” یکی از فرش هایی است که در کاخ های تهران گسترده شده است مساحت این فرش ۱۸ متر مربع است که در تاریخ ۱۲۹۹ به دست علی کرمانی بافته شده است و طرح این فرش توسط حسن خان شاهرخ ای طراحی شده است.

طراحی این فرش با اقتباس از کتاب عجم طراحی شده و همچنین در متن فرش از قسمت هایی از این کتاب نیز نام برده شده است در قسمت های پایینی فرش هم عکسی از شاه احمد قاجار نقش بسته شده است. نام پادشاهان و سلاطین ایرانی در متن این فرش به وضوح به چشم می خورد و اسامی آنها از کیومرث، سیامک، هوشنگ، تا مهرداد اول، آقا محمد خان و فتحعلی شاه ، هلاکوخان و چنگیزخان استفاده شده است که سلاطین معروف هستندو بر روی این فرش تصاویر پادشاهان اسطوره ای که در شاهنامه موجود است نقش بسته است. فرش هایی که در این کاخ ها استفاده شده است از تمام شهرهای مختلف ایران به کاخ نیاوران آورده شده‌اند.

فرش های کاخ گلستان

فرش های نفیس و زیبایی از دوره های قاجار و پهلوی در کاخ گلستان استفاده شده اند. که عموم طرح های این قالی های زیبا محرابی، تصویری و لچک و ترنج هستند. جنس نخ این فرش ها از ابریشم و پشم است که متعلق به شهرهای تبریز ، اراک ، سنندج هستند و متاسفانه بافندگان آن ها مشخص نیستند.

فرش ایرانی در کاخ سفید

در حالیکه تحریم های ایران به شدت صادرات فرش را تحت تأثیر قرار داده است عکس هایی که مقام های آمریکایی بر روی قالی های بافته شده توسط ایرانیان به یادگار گرفته است نیز قابل توجه است زیرا در کاخ سفید از فرش ایرانی استفاده شده است. این موضوع باری دیگر فاخر بودن فرش ایرانی را به رخ جهانیان می کشاند و دیدگان را به خود مجذوب می کند.

قالی ایرانی در کاخ ریاست جمهوری اتریش

قالی ایرانی در کاخ ریاست جمهوری اتریش نیز زینت بخش این کاخ زیباست. باید این نکته را در نظر بگیریم که بزرگترین کاخ های پنج قاره جهان بدون هنر بافندگان فرش چیره دست ایرانی زینت و روشنایی ندارند. همه کارهای که نام برده اشاره به این دارند که فرش ایرانی یکی از صنایع دستی بی نظیر و تکرار نشدنی در جهان می باشد، که در کاخ های بزرگ و کوچک دنیا استفاده می شود. قالی ایرانی در وزارت خارجه بریتانیا نیز استفاده شده است که در تصویر زیر مشاهده می فرمایید.

البته فرش هایی از این دست فقط در کاخ ها  استفاده نمی شوند، بلکه فرش های فاخر در موزه های جهان نیز قالی ‌های ایرانی چون ستاره ای میدرخشند.

قالی ایرانی در موزه های جهانی

موزه آرمیتاژ از موزه های بزرگ در سطح سن پترزبورگ روسیه می باشد که در این موزه ۳ میلیون اثر فاخر هنری برای نمایش عموم قرار داده شده است. این موزه کاخ زمستانی نام دارد که در گذشته محل سکونت تزارهای روسیه بوده است موزه آرمیتاژ از مجموعه های متفاوتی نظیر نشان‌ها جواهر سلطنتی و طلاهای باستانی استفاده شده است. در این موزه فاخر و بزرگ فرش پازیریک قدیمی ترین قالی ایرانی جهان همچون نگینی می درخشد. فرش پازیریک با استفاده از المان های مختلف با مفهومی عمیق اشاره به این دارد که توسط بافندگان چیره دست ایرانی بافته شده است زیرا مشخصات آن با فرش های ایرانی کاملا مطابقت می کند. البته این چند موردی که ذکر شد تنها بخش انگشت شمار این ماجراست، قالی ایرانی در کاخ های مختلفی چون، موزه ها، تالارها، کاخ ها منازل بزرگ و لوکس و حتی به شکل تابلو فرش استفاده شده است. ذکر این مسائل به دلیل حفظ ارزش قالی ایرانی و نگهداری از این میراث بزرگ است.

فرش ایرانی، میراثی گرانبها از گذشتگان است که نه تنها زیبایی و ظرافت هنر ایرانی را به نمایش می‌گذارد، بلکه نمادی از هویت ملی و فرهنگ غنی این سرزمین است. این هنر، قرن‌هاست که به عنوان سفیر خاموش، پیام‌آور صلح و دوستی به سراسر جهان بوده است. با حمایت از هنرمندان فرش‌باف و ترویج این هنر در سطح بین‌المللی، می‌توانیم نقش فرش ایرانی را به عنوان سفیر فرهنگی، بیش از پیش تقویت کنیم و این میراث ارزشمند را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. فرش ایرانی، تنها یک زیرانداز نیست، بلکه نمادی زنده از فرهنگ و هنر ایرانی است که باید آن را گرامی بداریم و به جهانیان معرفی کنیم. این هنر، می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند برای معرفی فرهنگ و هنر ایران به جهانیان، توسعه گردشگری و رونق اقتصادی کشور مورد استفاده قرار گیرد.

با توجه به ظرفیت‌های بالقوه فرش ایرانی، لازم است که دولت، بخش خصوصی و هنرمندان فرش‌باف، با همکاری و هماهنگی، برنامه‌هایی را برای حفظ، ترویج و توسعه این هنر تدوین و اجرا کنند. این برنامه‌ها، باید شامل حمایت از هنرمندان فرش‌باف، برگزاری نمایشگاه‌های فرش ایرانی در سطح بین‌المللی، آموزش و ترویج هنر فرش‌بافی، توسعه گردشگری فرش و استفاده از فرش ایرانی به عنوان یک ابزار برای معرفی فرهنگ و هنر ایرانی به جهانیان باشند. با اجرای این برنامه‌ها، می‌توانیم فرش ایرانی را به عنوان یک نماد فرهنگی ارزشمند، به جهانیان معرفی کنیم و نقش آن را به عنوان سفیر فرهنگ و هنر ایرانی در جهان، بیش از پیش تقویت کنیم.